Orient Express

Gdyby zrobić sondę dotyczącą hasła „Orient Express” z pewnością większość powie, że to luksusowy pociąg, kursujący z Paryża do Istanbułu, „król pociągów, pociąg królów”, znany z kryminału Agaty Christie... Miłośnik kolei, z pewnością dodałby jeszcze, że pociąg należał do C.I.W.L. - Towarzystwa Wagonów Sypialnych, Restauracyjnych i Wielkich Ekspresów Europejskich, które w czasach świetności uruchamiało kilkadziesiąt pociągów, oraz że pociąg złożony z dawnych wagonów C.I.W.L., w ostatnich latach kilkukrotnie odwiedzał Polskę jako pociąg turystyczny, pod nazwą Venice Simplon Orient Express.
Ale chyba nikt nie powiedziałby, że TEN Orient-Express kursował do Polski przed wojną,  ale, co najciekawsze, także po II Wojnie Światowej, jako codzienny pociąg rozkładowy! Było to w latach 1947-1954. Historia powstania tego pociągu, choć kojarzona powszechnie z belgijskim przedsiębiorcą Georgiem Nagelmackersem, ma wiele wątków.

Orient Express - historia pociągu w kilku zdaniach
Po raz pierwszy Orient Express wyjechał na tory 4 października 1883 roku. Trasa o długości około 2880 km pociągu prowadziła z paryskiego dworca Paris Est do tureckiego Konstantynopola (późniejszego Stambułu). Kursowanie pociągu odbywało się z przerwami, zmianą lub skróceniem trasy lub innymi ograniczeniami związanymi przede wszystkim z konfliktami zbrojnymi - zarówno ogólnoeurepejskimi jak i lokalnymi. Pociąg prowadzony przez CIWL kursował w latach 1883–1914, 1919–1939 oraz 1945–1977.
Na "kultowej" trasie do Istanbułu "Orient Express" wkrótce został zastąpiony przez wprowadzony przez CIWL  "Simplon Orient Express", a "Orient Express" kursował do Bukaresztu.
Po wojnie większość pociągów CIWL, w tym "Orient Express", straciło na prestiżu, przede wszystkim dlatego, że przestały to być luksusowe, jednorodne składy CIWL, a stały się zwykłymi międzynarodowymi pociągami pospiesznymi z wielobarwnym garniturem wagonów różnych zarządów kolejowych i wagonami nawet trzeciej klasy, wśród których było nie więcej niż kilka charakterystycznych wagonów CIWL. Stosunkowo najdłużej takim "jednolitym" powojennym składem CIWL był "Train Bleu" Paris-Vintimille.
Ponieważ w 1971 roku CIWL wstrzymała masową produkcję nowych wagonów, a większość wagonów sprzedała przewoźnikom narodowym i prywatnym spółkom, po 1977 roku pociąg Orient Express kursował nadal, na coraz krótszej trasie prowadzony już nie przez CIWL a SNCF - koleje francuskie. Było to związane przede wszystkim z pojawieniem się nowej konkurencji dla pociągu - samolotu i związanego z tym malejącego zainteresowania podróżą koleją na długich dystansach. CIWL nie zaprzestała jednak od razu całej działalności, kupowała także pojedyncze nowe wagony i modernizowała już istniejące (np. przebudowując wagony typu pullmann na różne rodzaje barowych bar-dancing, bar-express itp) oraz dołączając swoje wagony do pociągów rozkładowych jeszcze przez wiele lat w różnych międzynarodowych relacjach, w tym Warszawa-Wiedeń aż do 1992 roku).

• Więcej o historii CIWL tutaj

Orient Express w 1971 roku został przejęty od CIWL przez SNCF - koleje francuskie SNCF. Pociąg w ramach SNCF kursował regularnie do Stambułu do 1977 roku. W następnych latach trasa Orient Expressu była skracana do Bukaresztu, a następnie kolejno Budapesztu i Wiednia (także Strasbourga). Ostatecznie kursy pod tym szyldem zawieszono w grudniu 2009 roku. Od 2021 mówi się o wznowieniu połączenia pod tą marką.

Prywatni przewoźnicy, którzy zakupili wagony CIWL, zaczęli organizować różnego rodzaju przejazdy turystyczne, nawiązując z oczywistych względów do nazwy "Orient Express". Bezkrytycznie podchwyciły to media, które z okazji tego rodzaju przejazdów piszą że "Orient Express" przejechał przez Polskę, podczas gdy w rzeczywistości był to "Nostalgie Istanbul Orient Express", albo "Venice Simplon Orient Express".

• Więcej o tym tutaj: Orient Express i pociągi złożone z wagonów CIWL w Polsce

Pierwsza podróż Orient Expressu
4 października 1883 r. pociąg wyruszył z paryskiego dworca Gare de l'Est. Na dworcu wsiadło do niego 40 gości, wśród których byli dyplomaci, bankierzy, dziennikarze, belgijski minister, rumuński generał, francuski powieściopisarz Edmond About i Henri Opper de Blowitz – paryski korespondent Timesa.
Pociąg oczarował pasażerów przepychem wnętrz, profesjonalizmem obsługi i  niespotykanym dotąd komfortem jazdy. Te odczucia znalazły upust w entuzjastycznych i obszernych artykułach i wywiadach w Le Figaro, The Times i innych, czołowych tytułach prasy światowej. Dziennikarze podkreślali wygląd  przedziałów przypominających małe salony zaopatrzone w dwie czerwone, pluszowe kanapy. Chwalili też tureckie dywany na podłogach, ściany pokryte jedwabiem i wygodę składanych łóżek, które na dzień chowały się w ściany. Pomiędzy przedziałami znajdowały się toalety z porcelanowymi umywalkami na podstawach z włoskiego marmuru, a z tyłu pociągu – kabiny prysznicowe.
W pociągu była również palarnia, buduar dla pań i biblioteka. Wagon restauracyjny wykładany mahoniem i teakiem intarsjowanym drewnem różanym, miał sufit obity tłoczoną skórą z Kordoby. Na ścianach wisiały obrazy  XIX-wiecznych artystów, a w oknach – aksamitne kotary. Wielkie, gazowe kandelabry oświetlały wnętrze. Nie szczędzono pochwał wyśmienitej kuchni. W menu pięciodaniowych obiadów, przygotowywanych przez burgundzkiego kucharza, znajdowały się smakołyki krajów, przez które przejeżdżano, i lokalne wina.
Podróż obfitowała w niecodzienne zdarzenia. Na Węgrzech do pociągu wsiedli muzycy cygańscy, którzy grali ogniste czardasze i walce. Król Rumunii Karol I zaprosił pasażerów do swojego letniego pałacu w górach. W Bułgarii goście musieli opuścić przytulne wagony, żeby przekroczyć Dunaj, na którym w tym czasie nie było mostu. Rzekę przepłynęli łodzią i kontynuowali podróż lokalnym pociągiem. Całą trasę pociąg przejechał dopiero po zbudowaniu mostu na Dunaju.

Orient Express w rodzinie pociagów CIWL
Pociągi o wspólnej nazwie Orient Express prowadzone były przez Międzynarodowe Towarzystwo Wagonów Sypialnych (C.I.W.L). Funkcjonowała również nazwa Międzynarodowe Towarzystwo Wagonów Sypialnych i Restauracyjnych oraz nazwa Międzynarodowe Towarzystwo Wagonów Sypialnych i Wielkich Ekspresów Europejskich. Zmiany nazwy CIWL i więcej o nim tutaj. Szybki rozwój firmy nastąpił dzięki monopolowi na wielu europejskich trasach na świadczenie usług restauracyjnych i sypialnych w pociągach międzynarodowych. Po II Wojnie Światowej firma stopniowo traciła na znaczeniu, wraz z systematycznym zmniejszaniem się dalekobieżnych, transeuropejskich połączeń kolejowych, spowodowanym przede wszystkim rozwojem pasażerskiego ruchu lotniczego.

• Więcej o CIWL tutaj

Orient Express w Polsce jako pociąg rozkładowy
Mało kto wie, że pociąg Orient Express, złożony z wagonów C.I.W.L regularnie kursował na terenie Polski jako pociąg rozkładowy w relacji Paris Est-Bukareszt/Warszawa Główna. Polska "nitka" składu prowadziła z Warszawy Głównej (a także z grupą wagonów z Krakowa) przez Koluszki, Częstochowę, Katowice do Zebrzydowic. Tu łączyły się polskie części składu. Wagony kursowe ze Szwecji i Norwegii w relacji Oslo/Sztokholm-Malmo-Gdynia (później Odra Port)-Warszawa-Katowice-Praga były dołączane w Warszawie.
Dalej pociąg jechał do Pragi, gdzie skąd wagony dalej do Paryża i Bukaresztu. Niektóre wagony z Polski kursowały w tym pociągu w niespotykanych dziś relacjach, np. Warszawa-Istanbuł, Warszawa-Triest, Warszawa-Rzym.
Wagony ze Szwecji i Norwegii kursowały w Orient Expressie, zaledwie rok czy dwa i wkrótce te wagony kursowe ze Szwecji i Norwegii przejął - kursujący również przez Polskę - drugi pociąg Balt Orient Express, w składzie którego były również wagony kursowe CIWL. Po kolejnych kilku latach wagony te kursowały połączeniem promowym przez Niemcy a Balt Orient Express przestał kursować przez Polskę.
Po przejęciu wagonów kursowych ze Szwecji i Norwegii przez BaltOEx, Orient Express kursował w relacji Paris Est-Warszawa Główna/Bukareszt.
W sieciowych rozkładach jazdy od 1947 do 1961 roku widnieje pod nazwą "Orient Express" (nr. poc. 1401). Pociąg ten kursował przez Polskę do końca obowiązywania letniego rozkładu jazdy w 1961 roku.

• Więcej o Orient Expressie w Polsce i pociągach z wagonami CIWL w Polsce - tutaj

Powojenne pociągi z rodziny Orient Express - wybrane dane
Wiele z pociągów CIWL na trasie "wymieniało się" się wagonami kursowymi, które były przełączane również do pociągów krajowych. Ich trasa, relacje, wagony kursowe często zmieniały się z roku na rok, dlatego bardzo trudno jest o precyzyjne dane.

Pociągi z rodziny Orient Express tuż po II WŚw (wybrane)
1945
Simplon Orient Express (SOE) z Paryża do Wenecji z wagonami do Rzymu i Lozanny
Aarlberg Orient Express (AOE) z Paryża do Innsbrucka (początkowo pociąg dzienny)

1946
AOE ma już wagon kursowy do Pragi, w ciągu roku przedłuża trasę do Budapesztu
SOE z Paryża dociera już do Belgradu.
OE - zaczyna kursować TEN Orient Express na trasie Paryż-Linz (początkowo pociąg dzienny) z wagonami kursowymi sypialnymi do Warszawy, Baden-Baden.

1947
AOE z Paryża już do Belgradu.
SOE z Paryża do Sofii, od połowy roku do Istanbułu.
OE z Paryża do Wiednia z wagonami z Amsterdamu i Oostendy do Pragi, z Paryża do Warszawy, z Paryża do Sztokholmu przez Warszawę i Gdynię, z Rzymu i z Bukaresztu do Warszawy (przełączane z AOE).
Jesienią OE zaczyna kursować z Paryża do Belgradu.

1948
AOE z Paryża do Bukaresztu z wagonami kursowymi z Londynu przez Calais.
pojawia się Balt Orient Express (BOE) Sztokholm-Odra Port-Poznań-Budapeszt-Belgrad, który przejmuje od Orient Expressu wagony kursowe ze Sztokholmu (przez Odrę Port) do Warszawy, Pragi, Zebrzydowic, prowadzi wagony również w innych relacjach.
SOE bez większych zmian, okresowo dociera do Istanbułu
OE z Paryża do Budapesztu, z wagonami do Belgradu.

1949
AOE nie mam danych
BOE z wagonem Berlin-Poznań-Bukareszt i Praga-Istanbuł
SOE bez większych zmian, wagony kursowe z Londynu przez Calais
OE Paryż-Budapeszt kursuje tylko 3 razy w tygodniu, ciekawe wagony kursowe Paryż-Wenecja, Rijeka-Wien, Rijeka-Praga, Triest-Wien.

1950
AOE nie mam danych
BOE bez większych zmian
SOE z wagonem kursowym Praga-Split, Wiedeń-Belgrad
OE Paryż-Belgrad, wagon kursowy Paryż-Baden-Baden,
Pojawia się Direct Orient Paryż-Mediolan-Budapeszt.

Warto przeczytać także

• Zestawienie pociągów CIWL tutaj
• Orient Express i pociągi złożone z wagonów CIWL w Polsce tutaj
• Orient Express w Rosji - tutaj

• Venice Simplon Orient Express - pociąg złożony zwagonów CIWL obecnie kursujący rozkład jazdy tutaj
• Rozkład jazdy od 2014 roku (Belmond) tutaj
• Facebook Venice Simplon Orient Expressu tutaj
• Bibliografia i źródła: tutaj

Piotr Salecki - 09 września 2011 (aktualizacja wrzesień 2015, aktualizacja marzec 2016, wrzesień 2017, styczeń 2018, listopad 2018)

Simplon Orient Express 1956

Wizualizacja przedziału typowego wagonu Orient Expressu - wygląd dzienny i nocny

C.I.W.L uruchomiło również kilkanaście innych pociągów z tytułem "Orient Express" w nazwie. M.in. Arlberg Orient Express, Simplon Orient Express, Balt Orient Express, a także inne o nazwie Nord Express, Nord Orient, Direct Orient. Pociągi złożone z wagonów C.I.W.L lub prowadzące takie wagony oznaczane były w rozkładach jazdy dodatkową literką L lub WL.

Podstawowa trasa pociągu "Orient Express" do II Wojny Światowej prowadziła z Paryża do Istanbułu i w kolejnych latach ulegała ciągłym zmianom i modyfikacjom. Oprócz OEx CIWL uruchomiła kilkanaście pociągów które oprócz Orient Expressu zaczęły kursować z Paryża do Wenecji, Rzymu, Wiednia, Budapesztu, Belgradu, Sofii, Aten i Istanbułu, a także do Warszawy, Berlina, Sztokholmu i Oslo. Były to, oprócz Orient Expressu: Simplon Orient Express, Arlberg Orient Express, Balt Orient Express a później jeszcze Direct Orient. W sumie w ramach CIWL kursowało kilkadziesiąt pociągów. Zestawienie pociągów CIWL jest tutaj.

Nazwa "Orient Express" do dzisiaj jest zastrzeżona przez koleje francuskie (SNCF). W latach siedemdziesiątych, osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych pociąg o tej nazwie, złożony ze zwykłych wagonów kursował z Paryża do Bukaresztu, Wiednia, na coraz krótszej trasie. Od 9 czerwca 2007 do 14 grudnia 2009 roku kursował jako EuroNight ze Strasbourga do Wiednia. Pociąg obsługiwany był przez państwowe koleje francuskie SNCF i był w prostej linii kontynuatorem historycznego "Orient Expressu". Obecnie nie kursuje.


Aby obejrzeć nieco większy obrazek kliknij w obrazek lub tutaj







Wyprodukowany w Polsce parowóz serii Pt31 po powojennej zawierusze jako OeBB Mikado 19.109  prowadzi Arlberg Orient Express (Vienna 1946)

Orient Express w 1997 roku jako pociąg SNCF relacji Paryż-Strasbourg

Direct-Orient z Belgradu i Niszu, październik-listopad 1965:
661 (diesel CoCo, GM) JZ, Belgrade - Skopje

Aarlberg Orient Express w 1982 roku

Więcej o pociągach-legendach CIWL tutaj:

• Orient Express w Polsce - tutaj
  
• Orient Express - tutaj
  
• Nord Express w Polsce - tutaj
• Słynne pociągi C.I.W.L - tutaj

Pociągi turystyczne złożone z wagonów CIWL

• Venice Simplon Orient Express (VSOE) - tutaj
• Nostalgie Istanbul Orient Express (NIOE) - tutaj
• Pullman Orient Express (POE) - tutaj
  
• Vendee Train Francja przejazdy pociągów turystycznego z wagonami restauracyjnymi CIWL - tutaj
  
• AJECTA Francja przejazdy pociągów turystycznych m.in. z wagonami CIWL - tutaj
• ZLSM Holandia Kolej Parowa, przejazdy pociagów m.in. z wagonami CIWL - tutaj
  
• Daniel Urs Gfeller - jedyny w swoim rodzaju kierownik NIOE - tutaj
• Wagony CIWL należące do NIOE na bocznicy w Małaszewiczach - tutaj
  
  Słynne pociągi i trasy kolejowe:

• Słynne pociągi w Polsce - tutaj
• Słynne pociagi w Polsce - Strzała Bałtyku - tutaj
  
  Przedsiębiorstwa
• C.I.W.L.(T) Międzynarodowe Towarzystwo Wagonów Sypialnych i (i Turystyki) - tutaj
• Mitropa - MITteleuROPäische Schlafwagen - und Speisewagen Aktiengesellschaft - Środkowoeropejska Spółka Wagonów Sypialnych i Restauracyjnych - tutaj