Parowozownie - ogólna charakterystyka i funkcjonowanie

ZOBACZ TAKŻE  Parowozownia Ostrów - opis makiety | Obrządzanie parowozu w Par. Ostrów |  Obrządzanie zdjęcia i grafika | Funkcjonowanie Parowozowni Ostrów | Ogólny opis i charakterystyka parowozowni  | Eksploatacja parowozów | Filmy z Parowozowni Ostrów

Parowozownia to zespół torów, urządzeń trakcyjnych i budynków służących obsłudze  parowozów.

Zadania Parowozowni
Parowozownia (współcześnie: lokomotywownia) jest jednym z najważniejszych obiektów zaplecza technicznego kolei. Parowozownia odpowiada bowiem za prawidłowe funkcjonowanie parowozów. Od jej należytego funkcjonowania zależy więc prawidłowe kursowanie pociągów, przewóz pasażerów i towarów.
Oczywiście postęp i nowoczesność spowodowały stopniowe zastąpienie trakcji parowej spalinową i elektryczną, a parowozownie przekształcano na lokomotywownie. W związku z tym, większość tekstu można by napisać w zasadzie w czasie przeszłym. Zmiany, które następowały od lat sześćdziesiątych do lat dziewięćdziesiątych, były jednak w Polsce - w porównaniu do innych krajów - na tyle powolne i stopniowe, że żywa pamięć o parowozach przetrwała do dzisiaj. Niestety, zabytki techniki i kultury kolejnictwa w Polsce, kraju ciężko doświadczonym przez wojny i lata socjalistycznej gospodarki, nie mają odpowiednich priorytetów. Mimo braku nakładów na ratowanie zabytków techniki, do niedawna to właśnie w Polsce funkcjonowała czynna Parowozownia Wolsztyn, prowadząc codzienną obsługę pociągów osobowych trakcją parową. Niestety, od kwietnia 2014 roku kursowanie regularnych pociągów, prowadzonych przez parowóz zostało zawieszone. Mam nadzieję - że nie na długo.

Ponieważ parowozy i parowozownie bezpowrotnie odchodzą w przeszłość, tak ważne jest zachowanie tej przeszłości i jej odtwarzanie przez modelarzy kolejowych. Makieta Parowozownia Ostrów Wielkopolski jest takim odzwierciedleniem dawnej świetności "epoki pary" i umożliwia nam obserwację tętniącej życiem parowozowni głównej I klasy typu wachlarzowego w miniaturze, w skali 1:87.

Typy i podział parowozowni

Ze względu na kształt budynku głównego (hali parowozowo-naprawczej)

• wachlarzowa - z obrotnicą
• wachlarzowa - bez obrotnicy, z wjazdem przez zespół rozjazdów
• okrągła (nazywana też kolistą) - z obrotnicą wewnątrz hali

• prostokątna czołowa - najmniejsze parowozownie, często bez urządzeń do obracania parowozów
• prostokątna przelotowa - z obrotnicą lub trójkątem do obracania parowozów
• prostokątna schodkowa - z obrotnicą lub trójkątem do obracania parowozów
• prostokątna teleskopowa - z przesuwnicami i obrotnicą lub trójkątem do obracania parowozów

Ze względu na pełnione fukcje

• główna
• zwrotna (pomocnicza)
• punkt obrotu parowozów (stacja trakcyjna)

Ze względu na klasy (przed wojną do 1933 roku) - w zależności od wielkości, liczby przydzielonych parowozów i drużyn trakcyjnych

• I klasy
• II klasy
• III klasy
• Pomocnicza

Ze względu na klasy (po 1933 roku i krótko po II Wojnie Światowej) - w zależności od wielkości, liczby przydzielonych parowozów i drużyn trakcyjnych

• główna I klasy
• główna II klasy
• pomocnicza
• stacja trakcyjna (późniejsze punkty obrotu parowozów)
• Ekspozytura (późniejsze punkty obrotu parowozów)

Podstawowe budynki Parowozowni

• Budynek główny - hala postojowo-naprawcza (hala wachlarzowa)
• Budynek biurowy, szatnie, umywalnie, sala szkoleń, noclegownia drużyn 
• Budynki pomocnicze 
• Kotłownia
• Wieża ciśnień
• Wyodrębnione warsztaty - w większych parowozowniach, np. warsztat naprawy zestawów kołowych

Urządzenia trakcyjne i do obrządzania parowozów

• Obrotnica, skład opału
• Tory i urządzenia do obrządzania parowozów
• Tory i urządzenia do obrządzania lokomotyw spalinowych
• Tory postojowe dla parowozów zimnych i gorących
• Tory gospodarcze i pomocnicze
• Tory komunikacyjne i objazdowe
• Tory techniczne (stoiska) - w budynku głównym parowozowni

Działy warsztatowe parowozowni
warsztat obróbki mechanicznej, kuźnia i rurkownia, zalewnia panewek, spawalnia, blacharnia, stolarnia, narzędziownia, warsztaty badania i naprawy poszczególnych części (np. pomp, inżektorów, sprężarek, manometrów, prędkościomierzy itp.)

Działalność parowozowni i obrządzeni parowozów na podstawie makiety Parowozowni Ostrów Wielkopolski - tutaj

BUDYNEK GŁÓWNY PAROWOZOWNI (hala okrągła, wachlarzowa lub prostokątna)
Miejsca postoju parowozów w budynku parowozowni nazywamy stoiskami (współcześnie - stanowiskami). Każde stanowisko (lub stanowiska) ma ścisłe przeznaczenie i jest oznaczone zazwyczaj dużym, kolejnym numerem umieszczonym nad bramą wjazdową. Numer ten to zazwyczaj także numer toru, nazywanego torem technicznym.

Często kilka, zwykle sąsiadujących ze sobą stanowisk przeznaczone jest do danych czynności, dlatego organizacyjnie nazywano je działami lub warsztatami:
- Dział oględzin technicznych i postoju
- Dział mycia kotłów i naprawy bieżącej
- Dział naprawy bieżącej i wypadkowej
- Dział naprawy rewizyjnej i warsztaty (często w odrębnym budynku)

W hali znajdowały się również poszczególne warsztaty, wykonujące pracę na rzecz poszczególnych działów według aktualnego zapotrzebowania.

W odrębnych budynkach znajdowały się również inne wyspecjalizowane działy, np:
- Warsztaty naprawy zestawów kołowych
- Dział napraw
- Dział rozbiórki i montowania parowozów

Z lewej strony urządzenia do nawęglania, po prawej tor do czyszczenia płomieniówek i opróżniania parowozu z resztek węgla, po prawej hala wachlarzowa z obrotnicą. W głębi zdjęcia bocznice Zakładu Budowy Maszyn - fot. Piotr

Bibliografia i źródla

1. Andrzej Adler - W parowozowni i na szlaku, Wydawnictwa  Komunikacji i Łączności, 1984 r.
2. P. W. Bartieniew - Stacje i węzły kolejowe, Wydawnictwo Komunikacyjne 1952 r.
3. Instrukcja Mtp 36 - Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy przy naprawach bieżących, przeglądach okresowych i obrządzaniu parowozów w lokomotywowniach, (okólnik Ministra Komunikacji nr. 54 z dnia 23 listopada 1970 r).
4. Krzysztof Wiśniewski - Ostatnie polskie parowozownie, Eurosprinter 2010.
5. Piotr Sperski - Bezpieczeństwo i higiena pracy drużyny parowozowej, Wydawnictwa Komunikacyjne, 1958 r.
6. Kazimierz Kniat - Przyjęcie i zdanie parowozu przez drużynę parowozową, Wydawnictwa Komunikacyjne, 1957 r.
7. Eugeniusz Turowski - Obsługa parowozu podczas zimy, Wydawnictwa Komunikacyjne, 1960 r.
8. Jan Piwowoński - Parowozy Kolei Polskich, Wydawnictwa  Komunikacji i Łączności, 1978 r.
9. Praca zbiorowa pod red. Dawida Kellera - Dzieje kolei w Polsce, Eurosprinter 2012 r.
10. Praca zbiorowa pod redakcją Moniki Frąckowiak - Złota księga kolejnictwa w Polsce, Quixi Media i Muzeum Kolejnictwa w Warszawie
    
11. Czasopisma - Świat Kolei, Koleje małe i duże, Koleje dawniej i dziś, Stalowe Szlaki