Canfranc - wyjątkowa stacja na granicy hiszpańsko-francuskiej
Jedna z największych inwestycji kolejowych w Europie w trakcie 20-lecia międzywojennego. Imponujący budynek dworca, równia stacyjna o powierzchni 20 boisk piłkarskich, wyjątkowe położenie w dolinie rzeki, wśród Pirenejów. Rozbudowane zaplecze, parowozownia z obrotnicą, wagonownia, magazyny, budynki służb celnych, urządzenia przeładunkowe -  teraz zapomniane i opuszczone w gąszczu zieleni i gruzów. Jednocześnie w trakcie rewitalizacji i remontu, który ma przywrócić Canfranc dawną świetność.

Canfranc imponująca stacja graniczna
Canfranc to hiszpańska stacja graniczna, położona w Pirenejach, w dolinie rzeki Araones, na linii kolejowej prowadzącej z Saragossy do francuskiego miasta Pau. W 1915 r. rozpoczęto prace nad równią stacyjną o powierzchni prawie 200 000 m², odpowiadającą dwudziestu boiskom piłkarskim. Aby utworzyć teren pod budowę stacji zasypano nierówności, wykorzystując między innymi ziemię uzyskaną z budowanego tunelu. Prace budowlane rozpoczęto w 1922 roku, według projektu inżyniera Fernando Ramíreza de Dampierre. Po jego śmierci prace nadzorował Ramón Martínez de Velasco,  zakończono je w maju 1928 r. Oprócz głównego budynku Dworca Międzynarodowego na stację składały się: wagonownia, poczta i magazyny pocztowe, parowozownia wachlarzowa z obrotnicą, różnego rodzaju rampy przestawcze z toru europejskiego 1435 mm na hiszpański o szerokości 1668 mm, wraz z nowoczesnymi rozwiązaniami automatycznej zmiany szerokości toru, urządzenia przeładunkowe, magazyny celne, noclegownie dla drużyn pociągowych i wiele innych.


Centralny budynek dworca kolejowego w  Canfranc - fot. Piotr Salecki (2017)

Jeden z dźwigów - fot. Piotr Salecki (2017)

Zdewastowane przedwojenne wagony to smutny widok w Canfranc - fot. Piotr Salecki (2017)

Otwarcie w 1928 roku
Oficjalne otwarcie dworca w Canfranc i całej trangranicznej linii kolejowej do Francji wraz z tunelem i mostami odbyło się 8 lipca 1928 roku. Uroczystości przewodnicył król Hiszpanii Alfons XIII i prezydent Republiki Francuskiej Gaston Dumergue. Obie głowy państw przyjechały na dworzec pociągiem około południa. Imprezie towarzyszyły imponujące parady wojskowe, oraz demonstracja nowoczesnych rozwiązań technologicznych, przede wszystkim związanych z automatyzacja zmiany szerokości torów.
Dworzec i cała stacja kolejowa w Canfranc była jedną z dwóch największych inwestycji kolejowych w Europie w latach międzywojennych.

Główny budynek dworca
Międzynarodowy Dworzec Canfranc to budynek o długości 241 metrów i szerokości 12,50 metra. Ma parter oraz pierwsze i drugie piętro. Całkowita powierzchnia zabudowy to nieco ponad 9000 m². Parter budynku ma 75 drzwi z każdej strony i 365 okien - tyle, ile dni w roku. Łącznie budynek ma aż 570 okien! Budynek w stylu "art deco" składa się z siedmiu całkowicie niezależnych części: główną jest centralny terminal do obsługi pasażerów, z imponującą kopułą wyznaczającą oś kompleksu. Przedsionek znajdujący się pod centralną kopułą, ozdobiono doczepionymi pilastrami, kapitelami i sztukaterią gipsową. Na parterze ulokowano pomieszczenia najwyższej kategorii: znajdowały się tam kasy biletowe i punkty informacyjne dla podróżnych. Na parterze znajdowała się również restauracja Hotelu Międzynarodowego, biura spółek kolejowych francuskich i hiszpańskich, służby celne oraz urzędy pomocnicze, takie jak telegrafy, poczta a nawet szpital.

Do pomieszczeń Hotelu Międzynarodowego na piętrze wchodziło się po pięknych drewnianych schodach,  na piętrze znajdowały się również biura dwóch spółek administrujących stacją i trzydzieści pokojów mieszkalnych dla pracowników stacji.

Pozostałości po elektryfikacji - fot. Piotr Salecki (2017)

Canfranc - eksploatacja z przerwami
Rozpoczęcie hiszpańskiej wojny domowej 18 lipca 1936 r. spowodowało, że w sierpniu tego roku nowe władze wojskowe postanowiły przerwać ruch z Francją. Został on ponownie uruchomiony w 1940 r., już w trakcie II Wojny Światowej. Do 1944 roku przez Canfranc przechodziły transporty  wolframu do Niemiec a w przeciwnym kierunku - do Hiszpanii - transporty zagrabionego przez Niemcy złota. Canfranc było ważnym punktem szpiegowskim, stanowiło też istotny punkt tranzytowy dla nielegalnie przekraczających granicę, w tym wielu Żydów, uciekających przed Niemcami. Wyzwolenie Francji przez Aliantów  w 1944 r. spowodowało kolejne przerwanie ruchu międzynarodowego, który wznowiono w 1948 r aż do feralnego 27 marca 1970 roku. W tym dniu od strony francuskiej na szlak "uciekł" pociąg z lokomotywą nieobsadzoną przez maszynistów, na szczęście w wagonach nie było pasażerów. W rezultacie doszło do wykolejenia tego pociągu na jednym z mostów (L'Estanguet) po stronie francuskiej, most ten w następstwie wypadku zawalił się. Szczegóły ucieczki pociągu z francuskiej stacji nie są znane,podejrzewano sabotaż. Od tamtego czasu połączenie kolejowe z Francją zostało przerwane, a do Canfranc kursują jedynie pociągi lokalne.

Obrotnica i parowozownia wachlarzowa w  Canfranc - fot. Piotr Salecki (2017)

Wnętrze parowozowni wachlarzowej w  Canfranc - fot. Piotr Salecki (2017)

Rewitalizacja
Rząd Aragonii, Rada Miasta Canfranc i RENFE podpisały w kwietniu 1994 r. Umowę o współpracy, której celem było promowanie niezbędnych działań w celu rewitalizacji stacji i całego kompleksu budynków. Po czterech nieudanych próbach i odrzuconych projektach (w latach 1995, 1998, 2001 i 2008) dopiero w 2016 r. promowano projekt, który ostatecznie uzyskał wszystkie niezbędne zgody. Międzynarodowa Stacja Canfranc została uznana przez rząd Aragonii za "pomnik kultury". W międzyczasie, w marcu 2013 r. rząd Aragonii, zakupił główny budynek dworca. W planach jest przywrócenie trangranicznego ruchu kolejowego z Francją, uruchomienie Muzeum Kolejnictwa, otwarcie hotelu wraz z szeregiem usług dla obsługi turystów oraz centrum obsługi pielgrzymów.

Rampa przestawcza z toru europejskiego 1435 na iberyjską szerokość 1668 mm - fot. Piotr Salecki (2017)


Peron z przejściem podziemnym - fot. Piotr Salecki (2017)

W latach 2005 i 2006 przeprowadzono pierwszą fazę rekultywacji, obejmującą sprzątanie, usuwanie gruzu. Równolegle prowadzono remonty wnętrz oraz postawiono rusztowanie obwodowe. Druga faza remontu (2006-2009) obejmowała rewitalizację konstrukcji i dachu budynku, renowację elewacji i listew ozdobnych, a także zagospodarowanie dolnej części i hali dworca.

W 2009 roku przeprowadzono trzeci etap remontu: m.in. rozbiórkę peronów i remont hali centralnej, zabudowano nowe kolumny w budynku głównym oraz rozprowadzano nowe instalacje elektryczne oraz kanalizację.

W sierpniu 2017 r. rząd Aragonii ogłosił w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej konkurs na opracowanie projektu i wykonanie prac rekultywacyjnych i urbanizacyjnych dworca i jego otoczenia, który ma się rozpocząć w czerwcu 2018 r. oraz będzie to hotel, muzeum kolejnictwa lub centrum przyjmowania pielgrzymów na Camino de Santiago.

W Canfranc zachowały się liczne urządzenia przeładunkowe - fot. Piotr Salecki (2017)

W 2021 r. stacja otwarto nową stację pasażerską i nową stację kolejową. Do zrealizowania pozostał jeszcze ogrom prac, których zwieńczeniem ma być ponowne otwarcie całego kompleksu stacji Canfranc i międzynarodowej linii kolejowej Saragossa-Canfranc-Pau.

Podczas mojej dwudniowej wizyty w Canfranc miałem przyjemność gruntownie zwiedzić cały teren stacji, włącznie z jej zapleczem, magazynami, parowozownią i różnymi obiektami stacyjnymi. Rezultaty tej wyprawy możecie zobaczyć w galerii zdjęć.

• Galeria zdjęć z mojego pobytu w Canfranc w 2017 roku jest tutaj

Piotr Salecki